Hızlı Büyüme mi, Gelir Uçurumu mu?
Kısa Özet:
Dünya Ticaret Örgütü’nün (WTO) 2025 Dünya Ticaret Raporu’na göre yapay zeka (YZ) 2040’a kadar küresel GSYH’yi %12–13 artırma potansiyeline sahip. Ancak bu getiriler ülkeler ve işgücü arasında eşit dağılmazsa “YZ uçurumu” derinleşebilir. Türkiye gibi orta gelirli ekonomiler için sonuç, atılacak politikalara bağlı olarak hem fırsat hem risk barındırıyor.
WTO’dan çarpıcı projeksiyonlar
WTO’nun raporu, YZ’nin ticaret kaynaklı büyümeyi tetikleyeceğini ve mal/hizmet ticaretini neredeyse %40 artırabileceğini öngörüyor. WTO Genel Müdür Yardımcısı Johanna Hill’e göre bu büyüme, jeopolitik gerilimler ve tedarik zinciri kırılganlıkları arasında ülkeler için hayati bir can simidi olabilir.
Kazançlar bölüşülmezse uçurum büyür
Yüksek gelirli ülkeler: Eğer teknoloji farkları korunursa gelirler %14 artabilir.
Orta gelirli ülkeler: %11 seviyesinde kazanç bekleniyor.
Düşük gelirli ülkeler: Sadece %8’lik sınırlı bir artış öngörülüyor.
Ancak düşük gelirli ülkeler dijital altyapı ve yetkinlikler yatırımı yaparsa bu oran hızla yükselebilir — hatta %15’e kadar çıkabilir. Yani “kapatılabilir bir fark” var, ama bunun için stratejik yatırım şart.
İnsan tarafı: işgücü ve yetkinlikler
YZ, görevlerin otomasyonu yoluyla bazı meslekleri dönüştürecek; orta ve yüksek vasıflı işlerde bile talep azalabilir. WTO, küresel “skill premium” (yüksek vasıflı ile düşük vasıflı arasındaki ücret farkı) farkının %3–4 daralabileceğini tahmin ediyor — görünürde eşitleyici, gerçekte daha karmaşık bir tablo:
Bazı hizmet meslekleri (çeviri, çağrı merkezleri, transkripsiyon) ya daha rekabetçi hale gelecek ya da tamamen yok olabilir.
Eğitim ve yeniden beceri kazandırma (reskilling) en kritik araç olacak; ancak bunun da küresel düzeyde eşit dağılımı yok.
Ne yapılmalı? Politik yol haritası
Dijital altyapı yatırımları — düşük gelirli ülkelerde internet, veri merkezleri ve uygun enerji altyapısı öncelik olmalı.
Eğitim reformu — YZ okuryazarlığı, kodlama, eleştirel düşünme ve sürekli mesleki eğitim programları desteklenmeli.
Adil regülasyon & veri politikaları — rekabeti koruyan, inovasyonu teşvik eden düzenleyici çerçeveler gerekli.
Uluslararası iş birliği — teknoloji transferi, finansman mekanizmaları ve çok taraflı destek programlarıyla “YZ uçurumu” azaltılabilir.